همانند سایر پرندگان، سیستم ایمنی در طیور از دو نوع مکانیسم تشکیل شده است: غیراختصاصی و اختصاصی.
مکانیسم‌های ایمنی غیراختصاصی
این مکانیسم‌ها شامل متدهای ذاتی مقاومت طیور در برابر بیماری‌ها هستند. این بخش از ایمنی اغلب هنگام طراحی برنامه‌های بهداشت طیور توسط مدیران گله نادیده گرفته می‌شود. عوامل اصلی شامل موارد زیر است:
- عوامل ژنتیکی: در طی نسل‌ها، پرورش‌دهندگان، نژادهایی از مرغ را انتخاب و اصلاح کرده‌اند که فاقد گیرنده‌های لازم برای ورود برخی عوامل بیماری‌زا هستند. به‌عنوان مثال، بعضی نژادهای مرغ به‌طور ژنتیکی در برابر ویروس لوکوز لنفاوی مقاوم‌اند.
- دمای بدن: دمای بالای بدن طیور (۴۰/۵ تا ۴۱/۷ درجه سانتی‌گراد) مانع ابتلا به بسیاری از بیماری‌های شایع در پستانداران می‌شود. برای مثال، بیماری «سیاه‌زخم عضلانی» و «آنتراکس» که در گاو دیده می‌شود، در مرغ‌ها مشکل‌ساز نیستند (البته در صورتی که دمای بدن طیور کاهش یابد، امکان بروز این بیماری‌ها وجود دارد).
- ویژگی‌های آناتومیک: بسیاری از عوامل بیماری‌زا قادر به عبور از پوشش سالم بدن (پوست و غشاهای مخاطی) طیور نیستند یا در ترشحات مخاطی به دام می‌افتند. کمبود برخی مواد مغذی (مانند بیوتین) و بعضی بیماری‌های عفونی می‌توانند این سد محافظتی را تضعیف کنند و باعث نفوذ عوامل بیماری‌زا شوند.
- میکروفلور طبیعی: پوست و دستگاه گوارش طیور به طور طبیعی دارای جمعیت میکروبی متراکم و پایدار هستند که مانع استقرار عوامل بیماری‌زای مهاجم می‌شود.
- مژک‌های دستگاه تنفس: بخش‌هایی از دستگاه تنفس مرغ با مژک‌ها پوشیده شده‌اند که عوامل بیماری‌زا و ذرات زائد را دفع می‌کنند. وجود غلظت بالای گرد و غبار یا آمونیاک در سالن مرغداری می‌تواند این سیستم مژکی را از کار بیندازد.
درک مکانیسم‌های ایمنی غیراختصاصی نشان می‌دهد که چرا مدیریت صحیح برای حفظ سلامت طیور حیاتی است. برای مثال:
- استفاده بیش از حد از آنتی‌بیوتیک یا بهداشت ضعیف می‌تواند میکروفلور طبیعی را تخریب کند.
- تغذیه نامناسب می‌تواند باعث کمبودهایی شود که سدهای محافظ بدن را تضعیف می‌کند.
- انتخاب نژادهای مقاوم به بیماری می‌تواند از بروز یا شدت بیماری‌ها بکاهد.
مکانیسم‌های ایمنی اختصاصی (اکتسابی)
این مکانیسم‌ها شامل دو بخش هستند: غیرسلولی (هومورال) و سلولی.
- بخش غیرسلولی شامل ایمونوگلوبولین‌ها (آنتی‌بادی‌ها) و سلول‌های تولیدکننده آن‌ها است. آنتی‌بادی‌ها برای ماده خارجی خاصی (آنتی‌ژن) ساخته می‌شوند. مثلاً آنتی‌بادی علیه ویروس نیوکاسل تنها به همان ویروس متصل می‌شود و به ویروس برونشیت عفونی اتصال پیدا نمی‌کند.
- بخش سلولی شامل تمام سلول‌هایی است که با اختصاصیت نسبت به آنتی‌ژن واکنش نشان می‌دهند، به جز سلول‌هایی که در تولید آنتی‌بادی نقش دارند.
- سلول‌های اصلی این بخش لنفوسیت‌های T (سلول‌های T) هستند که همان سلول‌های بنیادی اولیه لنفوسیت‌های B محسوب می‌شوند، اما در غده تیموس برنامه‌ریزی می‌شوند؛ در حالی که سلول‌های B در بورس فابریسیوس بالغ می‌شوند.
ایمنی فعال و غیرفعال
یک مرغ می‌تواند از دو راه در برابر یک عامل بیماری‌زا ایمن شود:
- تولید آنتی‌بادی توسط خودش
- دریافت آنتی‌بادی مستقیم
- ایمنی فعال: زمانی ایجاد می‌شود که مرغ پس از تماس با یک عامل خارجی (مثل باکتری یا ویروس) خودش آنتی‌بادی تولید کند. این حالت می‌تواند در اثر واکسیناسیون یا ابتلا به بیماری در محیط رخ دهد. هر عاملی که به سیستم ایمنی سلولی یا هومورال آسیب برساند، ایمنی فعال را کاهش می‌دهد.
- ایمنی غیرفعال: زمانی رخ می‌دهد که جوجه از طریق تخم، آنتی‌بادی‌های آماده را از مرغ مادر دریافت کند. این آنتی‌بادی‌ها در زرده، سفیده و مایعات تخم وجود دارند. اگر مرغ مادر در برابر یک بیماری خاص سطح بالایی از آنتی‌بادی داشته باشد، جوجه تا چند هفته در برابر آن بیماری مقاوم است.
با این حال، چون سیستم ایمنی جوجه در این حالت تحریک نمی‌شود، جوجه آنتی‌بادی جدیدی تولید نمی‌کند و سلول‌های حافظه برای ایمنی آینده نیز ایجاد نخواهد شد.
مدیر گله باید سطح آنتی‌بادی مادری جوجه‌ها را بداند تا زمان واکسیناسیون را به‌درستی تنظیم کند. اگر واکسن در زمانی تزریق شود که سطح آنتی‌بادی مادری بالاست، واکسن ممکن است بیش از حد خنثی شود و پاسخ ایمنی ضعیف باشد. برعکس، اگر واکسیناسیون دیر انجام شود و سطح آنتی‌بادی مادری پایین بیاید، واکنش شدید به واکسن ممکن است رخ دهد.
اندام‌های لنفاوی
اندام‌های لنفاوی نقش اساسی در ایمنی پرندگان دارند.
- بورس فابریسیوس (محل سلول‌های B) و غده تیموس (محل سلول‌های T) به عنوان اندام‌های لنفاوی اولیه شناخته می‌شوند.
- سلول‌های ایمنی فعال (T و B) از این اندام‌ها خارج شده و در اندام‌های لنفاوی ثانویه مثل طحال، مغز استخوان و غده هاردر تجمع می‌یابند.
- ریه‌ها دارای بافت لنفاوی هستند که در برابر عوامل بیماری‌زای استنشاقی محافظت می‌کند. این بافت بافت لنفاوی وابسته به برونش (BALT) نام دارد.
- همچنین در دستگاه گوارش مجموعه‌ای از بافت‌های لنفاوی وجود دارد که بافت لنفاوی وابسته به روده (GALT) نامیده می‌شود. این مجموعه شامل لوزه‌های سکومی و پلاک‌های پایر در روده است.
منبع: Poultry Extention ترجمه: دکتر حمید نوری
دیدگاه خود را بنویسید